Mata Hari - Pluk de Liefde

Margaretha Zelle wordt in Leeuwarden geboren in het jaar 1876. Ze is de oudste dochter van een bemiddelde hoedenwinkelier, Adam Zelle, die later bankroet zal gaan. Het gezin valt uiteen.

Margaretha volgt een opleiding tot kleuterleidster. Ze is slank, lang, weelderig gebouwd, heeft een fraai gezicht met grote zwarte ogen en een gouden huidskleur.

Wanneer een leraar op de kweekschool het mooie meisje probeert te verleiden, wordt dit ontdekt en (zoals gebruikelijk in die tijd) niet hem maar haar kwalijk genomen.

Margaretha wordt van de opleiding gestuurd, wat haar kansen op een goed huwelijk vermindert. Ze is er niet de persoon naar om bij de pakken neer te zitten.

Margaretha en Rudolph

Op haar 18e komt Margaretha via een contactadvertentie in de krant in contact met kapitein Rudolph MacLeod, die 21 jaar ouder is. Margaretha is gek op mannen in uniform. Mannen die niet in het leger zitten, vindt ze gewoon niet interessant. Zelle ziet een officier als een hoger wezen, een held.

Door met Rudoplph MacLeod te trouwen, wordt Margaretha welgesteld en komt ze in de Haagse ‘betere standen’, wat heel gunstig voor haar is. Het huwelijk is niet zonder spanningen. Zij houdt erg van flirten, iets wat Rudoplh sterk afkeurt, omdat hij haar helemaal voor zichzelf wil houden.

In 1897 vertrekken Margaretha en Rudolf naar Nederlands-Indië. Ze krijgen een zoon en een dochter. In 1899 overlijdt de zoon van Rudolph en Margaretha. Mogelijk door vergiftiging van iemand uit het huishoudelijk personeel, een baboe. bij wijze van wraakactie omdat vader Rudolph iemand in de gevangenis heeft laten zetten.

Rudolph mist zijn enige zoon verschrikkelijk en verwijt het zijn vrouw Margaretha dat ze niet beter heeft opgepast en de baboe in de gaten hield. Rudolp en Zelle raken beiden verbitterd naar elkaar. Het echtpaar krijgt steeds meer onderlinge problemen. Verder versterkt door het zware drinkgedrag van Rudolph en de mannelijke aandacht die Margaretha Zelle krijgt van andere officieren. Ze gaan terug naar Nederland en zullen later scheiden.

Margaretha als Mata Hari

In Indië heeft Margaretha al grote interesse voor de Indische tradities en cultuur. Ze begint er te dansen bij een dansgroep. In 1897 gebruikt ze de artiestennaam ‘Mata Hari’. In het Maleis betekent dit: Oog van de dageraad of tewel ‘zon’.

In 1902 vertrekt Margaretha naar Parijs, waar ze werkt als schildersmodel en in een circus optreedt. Een Frans diplomaat, met wie ze een tijdje een verhouding heeft, brengt haar op het idee om zichzelf als danseres te profileren.

Daarna begint ze met het exotisch dansen, waarmee ze uiteindelijk beroemd wordt, onder de naam Mata Hari. Ze maakte haar debuut als oosterse danseres en heeft direct enorm succes. Het geheimzinnig-erotische van haar dansen past perfect bij de smaak van het publiek. De optredens van Mata Hari zijn uiterst succesvol.

Margaretha laat zich in zo’n voorstelling begeleiden door gamelanmuziek, terwijl ze al dansend haar kleren uit doet. Aan het eind van de act knielt Mata Hari voor een gouden Boeddha en krijgt zij een zwarte sluier over zich heen geworpen.

In een ander optreden verschijnt Zelle naakt op een wit paard. Met haar doorzichtige sluiers en versieringen, apelleert Margaretha sterk aan de behoefte aan het exotische, in die tijdsperiode.

Zij was een verblindend mooie vrouw en zij maakte een parodie van de karaktervolle Indische dans, maar dat merkten de Fransen niet eens. Zij was een rijpe vrouw, mooi, van een wellustige zinnenbedwelmende schoonheid (tijdgenoot van Mata Hari).

Mata Hari treedt op in Parijs, maar ook in de grote steden in Europa, waaronder Madrid, Monaco, Berlijn en het Scala in Milaan.

Mata Hari en de mannen

“Ik hou van officieren. Ik heb altijd van officieren gehouden. Ik ben liever de minnares van een arme officier dan van een rijke bankier. Ik vind het heerlijk om met ze naar bed te gaan zonder aan geld te denken. En ik doe graag ervaring op met verschillende nationaliteiten” (Margaretha)

Mannen vallen als bosjes voor de bijzondere uitstraling van Margaretha. Ze laten zich verblinden, vaak met desastrueze gevolgen voor henzelf. Mata Hari verleidt heel graag welgestelde mannen, vaak hoge militairen, bankiers en politici. Sommige rijke mannen laat Mata Hari grote uitgaven voor haar doen, waardoor de mannen in problemen komen. Zij wordt bekend als een vrouw die voor haar ijdelheid, haar behoefte aan luxe en haar impulsen niets te gek vindt en mannen gebruikt, om zich er daarna van te ontdoen, als ze klaar met hen is en er niets meer te halen is.

Zo is er een man, een financier, die in enkele maanden voor Mata Hari zijn vrouw en kinderen tot de bedelstaf brengt en malversaties pleegt, waarvoor hij tien jaar gevangenisstraf moet uitzitten.

Kort na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, heeft Wil van der Schalk, bankier in Amsterdam, een korte verhouding met Mata Hari, die zich dan presenteert als ‘Russisch’. Will van der Schalk is de broer van Henriëtte Roland Holst, voorzitter van de vriendschapsvereniging Nederland-Frankrijk en francofiel. Hij houdt haar daarna in de gaten. Mogelijk speelt dat een rol bij haar latere arrestatie.

Mata Hari, een dubbelspionne?

Tijdens de eerste wereldoorlog kan Mata Hari door haar Nederlandse nationaliteit vrij reizen. Ze heeft gemakkelijk contact met militairen, politici en politie, uiteraard ook door haar voorkeur voor militairen, waardoor ze een verdacht persoon wordt. Mata Hari reist naar Duitsland, Frankrijk, Spanje en Engeland. Ze spreekt haar talen goed, inclusief het Maleis.

Intussen heeft ze allerlei relaties met hoge militairen. Zelf houdt ze ervan om via verhalen haar reputatie als betoverende interessante vrouw te voeden. Zo vertelt ze dat ze een geheim agente is voor de Franse militaire geheime dienst. De Fransen hebben haar zeer waarschijnlijk inderdaad het aanbod gedaan om voor hen te spionneren.

Maar ook een Duitse hoge officier zegt dat hij waardevolle informatie heeft gekregen van Mata Hari. Zijn bericht is via de radio verzonden in een code waarvan de Duitsers al weten dat de tegenpartij hem gebroken heeft. Is het een vals bericht, met opzet uitgezet? De Franse justitie ziet Mata Hari nu als onderdeel van de Duitse spionagedienst.

Mata Hari wordt gearresteerd op grond van spionage. Zij wordt enkele dagen verhoord. Volgens de Franse justitie bekent Mata Hari belangrijke feiten, zoals de beschuldiging dat zij in 1916 in een versterkt kamp bij Parijs inlichtingen te verzamelt voor de Duitsers. Maar ook dat zij relaties heeft met Duitse diplomatieke agenten om hen informatie door te spelen over de binnenlandse politiek van Frankrijk. Het feit dat ze geld heeft ontvangen van Duitse hooggeplaatste mannen, mogelijk als tegenprestatie of kado voor sexuele ontmoetingen, is opeens heel verdacht. Waren dit niet uitbetalingen voor spionnenwerk?

“Ze is het type vrouw dat geboren is om spion te zijn” (aanklager over Mata Hari)

De rechtbank betrekt haar affaires met bankiers, haar invloedrijke vrienden in de politiek en haar faam als exotisch danseres in de aanklacht. De oficieel heersende moraal is tegen haar, ze is een vrouw van dubieuze zeden, voor de mannen die haar gangen onderzoeken en haar willen veroordelen. Mata Hari probeert tevergeefs haar onschuld aan te tonen, door een beroep te doen op haar rol als artiest.

“Ik heb niets misdaan. Mijn internationale betrekkingen zijn het gevolg van mijn werk als danseres en niet anders” (Mata Hari aan de Nederlandse Consul)”

Maar ze wordt ter dood veroordeeld op beschuldiging van hoogverraad. Een hoger beroep brengt geen verandering in het vonnis. De Nederlandse regering probeert nog de doodstraf in een vrijheidsstraf om te laten zetten, maar ook dit wordt afgewezen.

Executie

Op de ochtend van haar executie wordt Mata Hari rond vijf uur gewekt. Ze kleedt zich als een dame, in een grijze, zijden japon, met bont om de schouders, opengewerkte kousen, een parelketting. Een vilten hoed met kersrood lint ligt op het perfect gekapte haar. Ze laat haar laatste brieven bezorgen aan haar verdedigers en haar dochter.

Op de plaats van de executie loopt Margaretha naar de paal, waar de terechtstelling zal gebeuren. Ze is doodsbleek, maar weigert een blinddoek. Ze werpt het peloton nog een handkus toe en laat daarna haar polsen samenbinden. De soldaten richten hun geweren op haar borst en schieten. Een adjudant vuurt het genadeschot in haar slaap.

Epiloog

Niemand eist het lichaam op. Margaretha wordt in stilte begraven op het kerkhof van Vincennes. Er circuleren nog een tijd lang berichten dat ze misschien toch nog is ontkomen. Er is twijfel aan haar schuld.

Of Mata Hari werkelijk schuldig is aan al die misdaden waarvan ze beschuldigd werd, is op zijn minst dubieus. Mogelijk stond Mata Hari wel op de loonlijst van de Duisters, maar heeft ze nauwelijks enige bijdrage geleverd aan het aanbrengen van belangrijke informatie. Haar nonmonogame reputatie als mannenverslinder, haar contacten met hooggeplaatste functionarisssen en ook haar verdachte wijze van reizen zijn haar fataal geworden. Reden temeer voor andere kunstenaars om zich met haar te vereenzelvigen, want er zijn internationaal vele documentaires, films en andere culturele uitingen die naar haar verwijzen. Tot op de dag van vandaag zijn haar onorthodoxe levensstijl en haar ongelukkige en misschien wel onterechte einde een inspiratiebron.

Er is trouwens van alles nog onduidelijk aan de case Mata Hari, want geclassificeerd als geheim. Het gerechtsdossier over haar zaak wordt pas in 2017 openbaar gemaakt. Dan zal mogelijk blijken wat de ware toedracht is geweest…