Eduard Douwes Dekker

Vandaag (2 maart 2020) is de 200e geboorte dag van Eduard Douwes Dekker, oftewel Multatuli. In Nederland is hij wereldberoemd als de schrijver van Woutertje Pieterse en vooral Max Havelaar. Minder bekend, maar voor ons minstens zo interessant, is dat hij een tijdje openlijk in een driehoeksrelatie leefde met twee vrouwen, Tine en Mimi.

Eduard Douwes Dekker

Eduard Douwes Dekker wordt in Amsterdam geboren als vierde van vijf kinderen. Eduard groeit daar op en trekt in 1838 met zijn vader, een scheepskapitein, naar Nederlands-Indië. Hij maakt carrière als bestuursambtenaar. Dat bevalt hem echter maar matig. Hij is eigenzinnig en past niet goed in het kleinburgerlijke ambtelijke keurslijf. Hij gaat graag zijn eigen gang en geniet van het leven. Hij gokt graag en is vrijgevig, wat hem de nodige schulden oplevert. Hij wordt in 1842 verantwoordelijk voor de financiële administratie in Sumatra maar heeft daar weinig mee op. Hij krijgt de schuld van een kastekort en wordt geschorst.

In 1846 trouwt hij met Tine van Wijnbergen. Na een paar ondergeschikte posities lukt het hem vanaf 1848 toch weer zijn carrière op de rit te krijgen en promotie te maken. Tussen 1852 en 1855 is hij om gezondheidsredenen een paar jaar met verlof in Nederland. Daar maakt hij veel plannen voor het uitgeven van boeken, maar daar komt niet veel van terecht. Wel maakt hij opnieuw veel schulden, waarschijnlijk in de ijdele hoop dat die uit het fortuin van Tine’s adelijke familie terugbetaald zullen worden. Ondanks zijn latere succes als schrijver wordt hij vrijwel zijn hele leven door schuldeisers achtervolgd. Steeds blijft hij vergeefs proberen om aan de roulettetafel een grote slag te slaan.

1856 is een kruispuntjaar voor Eduard. Terug op Java wacht hem verdere promotie. Het loopt anders. Hij ziet ernstig machtsmisbruik en uitbuiting van de bevolking door de regent en de plaatselijke Indische hoofden. Hij klaagt de regent, zijn directe meerdere, aan bij het Nederlands-Indische bestuur. Hij vindt echter geen gehoor en de klacht wordt afgewezen. De maat is vol. Eduard wil niet langer in dienst blijven van een ambtelijke top die de andere kant op kijkt. Hij neemt ontslag. Tevergeefs zoekt hij op Java nog ander werk. Het jaar daarop keert hij definitief terug naar Europa. Daar zwerft hij als ambteloos burger enkele jaren in zijn eentje rond door onder andere Nederland, België, Duitsland en Frankrijk. In 1859 keren ook Tine en de kinderen naar Europa terug. Zijn financiële positie wordt daardoor nog moeilijker.

In 1859, in Brussel, berooid, schrijft Eduard zijn beroemdste boek, Max Havelaar. Het is een literaire aanklacht tegen de koloniale misstanden die hij heeft gezien. Het boek slaat in als een bom. Tot verdriet van Eduard wordt het echter vooral geprezen om de literaire kwaliteit, en minder om de inhoud, het lot van de inlanders, wat voor hem veel belangrijker is. Daarnaast wil hij eerherstel krijgen en een leidinggevende functie in Nederlands-Indië, om ter plaatse de nodige veranderingen in gang te zetten. Hij krijgt dat niet en is zwaar teleurgesteld. Hierna besluit Eduard zich voortaan te wijden aan het schrijverschap.

Tine van Wijnbergen

Tine (eigenlijk Everdina Huberta) wordt in 1819 in Antwerpen geboren als dochter van Baron van Wijnbergen en Marie Fischer van Monrepos. Hoewel ze van adel is, wordt haar titel en die van haar twee zussen nooit officieel geregistreerd. Nadat hun ouders al jong stierven werden de meisjes opgevoed door hun grootmoeder en haar twee ongehuwd gebleven dochters, de tantes van Tine. Later worden ze opgenomen in het gezin van haar achterneef. Met hem en zijn familie vertrekken ze in 1845 naar Java.

Eduard en Tine

Eduard en Tine leren elkaar snel kennen en 1846 trouwen ze. Ze krijgen twee kinderen, Edu en Nonnie. Eduard noemt Tine regelmatig in zijn boeken Max Havelaar en Tine. Eduard heeft regelmatig affaires met andere vrouwen. Voor Tine is dat een beproeving, vooral na hun terugkeer naar Nederland en het begin van zijn literaire carrière.

Mimi Hamminck Schepel

Mimi wordt geboren in 1839 in Venlo. Ze groeit op als oudste in een gezin van zeven kinderen. Door de militaire loopbaan van de vader verhuist het gezin veel. Begin jaren ’60 volgt ze opleidingen als onderwijzeres. Ze begint een briefwisseling met Eduard nadat ze zijn boek Minnebrieven leest. Dat contact loopt uit in een relatie. Mimi werkt eerst als gouvernante in Duitsland, Zwitserland en Frankrijk. Vanaf 1872 is ze vooral vertaler en schrijfster.

Eduard, Tine en Mimi

Vanaf 1865 leven Mimi en Eduard afwisselend samen in Nederland en Duitsland. De relatie tussen Eduard en Tine is dan bekoeld en Tine vertrekt met de kinderen als gouvernante naar Italië. Eduard’s wens blijft echter om zijn vrouw en kinderen bij zich te hebben en in hun onderhoud te voorzien. Na een paar jaar kan Mimi uit de erfenis van haar overleden vader een huis kopen in Den Haag. In zijn brieven aan Tine in Italië schrijft hij enthousiast over het huis, de kippen op het erf en in inrichting die hij voor een groot deel zelf maakt.  Hij kan nauwelijks wachten tot zijn vrouw en kinderen intrekken. In 1869 is het zover. Ze leven een tijdje in een soort driehoeksrelatie, een ménage à trois zoals er meestal aan hun geval aan gerefeerd wordt. Veel details zijn niet bekend over de onderlinge relatie. Een buurman vindt het maar een ‘raar huishoudentje’. Er zijn geen aanwijzingen dat Tine en Mimi onderling een relatie hebben. Nonnie zou bij haar moeder Tine hebben geslapen en dat zou erop kunnen duiden dat Eduard (vooral) bij Mimi sliep. Al met al is deze constructie is niet heel stabiel. Tine heeft het in Nederland niet echt naar haar zin. Het slechte klimaat is slecht voor haar gezondheid en ook de mensen bevielen haar niet. In 1870 breken Eduard en Tine definitief en vertrekt Tine opnieuw naar Italië. Een kennis van Eduard en Tine geeft later nog een andere mogelijke reden voor de breuk: “Na jaren vernam ik dat [Tine] ook weer naar Italië gevlucht was, omdat zij zag aankomen dat hij met Nonnie te intiem zou worden”, een verdenking die gestoeld was op Eduard’s reputatie als verleider van jonge meisjes.

Eduard en Mimi

In 1870 gaat Mimi met Eduard terug naar Duitsland. Als Tine in 1874 in Venetië was overlijdt, trouwen Mimi en Eduard in 1875. Ze krijgen geen kinderen maar adopteren wel een zoon.

Laatste levensjaren

Niet lang daarna, in 1877, besluit Eduard definitief met het schrijven te stoppen. Dit heeft te maken met zijn slechte gezondheidstoestand, maar vooral met dat hij zwaar teleurgesteld is in zijn lezers, bij wie hij zo bitter weinig verandering ziet. Wel blijft hij betrokken bij de uitgave van herdrukken van zijn werk. In 1887 overlijdt hij op bijna 67-jarige leeftijd tijdens een astma-aanval in zijn huis te Ingelheim am Rhein. Als eerste Nederlander wordt hij gecremeerd.

Mimi verkoopt het huis en keert terug naar Nederland. Ze ontfermt zich – min of meer door geldnood gedwongen, maar ook om Eduards ideeën verder te verspreiden – over zijn omvangrijke nalatenschap aan brieven, waaruit ze tien boekdelen publiceert. Ze wordt daarvoor aan het eind van haar leven nog benoemd tot erelid van de Vereeniging ‘Het Multatuli-Museum’. Ze krijgt later echter ook veel kritiek. Ze laat veel weg, en vernietigt veel brieven, zodat veel tekst van Multatuli definitief verloren is.

In 1930 overlijdt ze, na een heupfractuur en een longontsteking in Den Haag.

Bronnen

Wikipedia – Eduard Douwes Dekker
Wikipedia – Tine van Wijnbergen
Mimi Hamminck Schepel
NRC Handelsblad, 15 januari 1991