Six shades of green – de ene jaloezie is de andere niet

Jaloezie: je maag in de knoop want je geliefde heeft nieuwe vlam. Hoe gaat die date aflopen? Vertelt hij/zij wel alles? Ga jij op de tweede plaats komen? Een Groen Monster staart je aan vanuit het lege bed naast je….

Ook polyamoristen zijn gewone mensen en zijn niet immuun voor jaloezie. En als je er zelf al weinig last van hebt dan misschien een partner wel. Of anders zal je monogame omgeving je er wel fijntjes aan herinneren dat je toch niet normaal is om niet jaloers te zijn als je partner het bed deelt met een ander.

Tussen polyamoristen is meestal het advies dat je jaloezie moet accepteren als een heel gewone emotie die ‘er mag zijn’ maar die je niet met je op de loop moet laten gaan. Simpel gezegd maar hoe doe je dat??? Dat is echt niet altijd eenvoudig. Wat voor de één helpt, kan voor de ander soms helemaal niet werken. Ieder mens is anders. Maar….. als je er in duikt blijkt ook iedere jaloezie anders te zijn. Van situatie tot situatie en van mens tot mens kan jaloezie in een andere vorm opduiken. Jaloezie is een monster met verschillende groene koppen. Elke kop moet je op een andere manier aanpakken. We gaan op onderzoek wat jaloezie eigenlijk is.

Van Dale zegt:

Jaloezie:
1: knagend gevoel van verdriet of spijt om het goede dat de ander heeft, krijgt, kan of weet te bereiken terwijl men het zelf zou willen hebben, krijgen, kunnen bereiken enz.
2: minnenijd

(We laten de betekenis ‘zonnescherm, bestaande uit houten of kunststof stroken’ maar even buiten beschouwing…).

De eerste betekenis gaat vooral over ‘bezit’ of ‘status’. Het fraaie ‘minnenijd’ gaat, per definitie, over de liefde. Maar wat is dat ‘minnenijd’ dan precies?

Zes soorten jaloezie

Het onderstaande is een vertaling van een fragment uit Polyamory in the 21st Century van Deborah Anapol. Zij baseert zich op haar beurt op The New Intimacy van Ron Mazur,een voormalig geestelijke en sekstherapeut. Tristan Toarmino heeft in haar boek Opening Up een heel vergelijkbaar stuk opgenomen, ook gebaseerd op het werk van Mazur. Mazur heeft onderscheidt vijf soorten van jaloezie (of ‘minnenijd’). Aan het einde van het artikel stip ik nog een mogelijke zesde vorm aan.

Exclusief bezit

Bij jaloezie denken we snel aan ‘bezitsjaloezie‘: ander heeft wat of dreigt wat te krijgen dat jij graag wilt hebben. Dat komt overeen met de eerste betekenis die van Dale geeft. Niet alle jaloezie is echter bezitsjaloezie, hoewel dit soms wel zo lijkt, want dit is de meest dramatische uiting van jaloezie. Soms leidt die zelfs tot huiselijk geweld. De klassieke houding is, “Ik hou zoveel van je, ik zou liever sterven of jou dood zien dan weten dat je van iemand anders houdt.” Bezitsjaloezie wordt veroorzaakt als je voelt dat het exclusieve bezit bedreigt wordt van iets dat je lief hebt, je partner: “Jij bent van mij en iedereen blijft met z’n handen van je af!” Deze vorm van jaloezie steekt vaak als eerste de kop op bij een eventuele monogame partner. Eerlijk gezegd is deze vorm echter niet het grootste probleem tussen polyamoristen onderling. Immers, het delen van liefde en partners is de grondslag van polyamorie. Iemand die sowieso daartoe niet bereid is zal zich niet gauw op het pad van consensuele nonmonogamie begeven.

Angst voor verlies

Bezitsjaloezie moet niet verward worden met angstjaloezie, die in polyamoureuze relaties wél vaak voorkomt. Hier speelt de zorg dat je je partner kwijtraakt aan iemand anders. Beelden van afwijzing, eenzaamheid en schaarste versterken vaak de primaire angst voor verlies. De trigger voor dit soort  jaloezie kan elk signaal zijn dat je partner de voorkeur zou kunnen geven aan iemand anders boven jouzelf. Dit in tegenstelling tot bezitsjaloezie, waarin aantrekkingskracht alléén al het probleem is. Bij angstjaloezie zijn andere relaties van je partner niet bedreigend zoláng er maar het vertrouwen is dat je niet ingeruild wordt. De onuitgesproken veronderstelling is hier dat seks met een nieuw iemand sneller kan leiden tot verliefdheid, wat dan weer ten koste zou kunnen gaan van de liefde voor een bestaande partner, die dan zou kunnen vertrekken. In feite kan dit gelden voor zowel monogamisten of polyamoristen. Angstjaloezie kan, althans tijdelijk, verlicht worden door het hernieuwd of extra investeren in een diep gevoeld onderling vertrouwen en wederzijdse betrokkenheid. Op de lange duur is dat echter niet voldoende. De pijn van angstjaloezie heeft heel weinig te maken met de aanwezigheid van een derde andere geliefde en of er nu wel of seks in het spel is. Je kunt je geliefde evengoed verliezen door een plotselinge dodelijke ziekte of een ongeval. De boodschap van angstjaloezie is dat je meer afhankelijk bent geworden van je partner dan dat je jezelf vertrouwt voor je veiligheid en eigenwaarde. Het is zaak de tijd te nemen om je ​​eigen kracht te leren voelen, ondersteuning bij anderen te vinden en je te concentreren op het huidige moment in plaats van je zorgen te maken over verleden of toekomst.

Concurrentie

Bij concurrentiejaloezie kan angst voor verlies ook aanwezig zijn maar het voornaamste probleem is dat de jaloerse persoon zichzelf blijft vergelijken met een andere of potentiële minnaar en zich ontoereikend voelt. De trigger is de gedachte dat “ik ben niet goed genoeg” of kortweg “Ik ben niet genoeg”. Dit gevoel vindt vaak zijn oorsprong in de jeugd en wordt geactiveerd door de huidige omstandigheden. De geruststelling dat een partner je niet zal verlaten helpt niet veel om je eigen gevoel van onwaardigheid te verminderen. Deze jaloezie nodigt je uit om door je eigen verhaal van “niet goed genoeg” heen te kijken. Het kan helpen om kennis te maken met de andere minnaar en zo de illusie te helpen verdrijven de illusie dat die ander zo superieur is. Dat blijkt dan ook gewoon een mens. Soms kan dit concurrentiejaloezie getemperd worden door de jaloerse persoon inspraak te geven in welke partners wel en niet acceptabel voor hem of haar zijn.

Trots

Egojaloezie is bijna het tegenovergestelde van de concurrentiejaloezie. Bij dit soort jaloezie kan de intensiteit van jaloezie juist versterkt in plaats verminderd worden als de andere minnaar op een of andere manier als onwaardig of onaangenaam wordt ervaren. Het onderliggende probleem is dat je je drukt maakt over wat anderen zullen denken. Als jouw partner een relatie heeft met een aantrekkelijke minnaar, straalt dat naar jouw gevoel ook op jou af, althans in polyamoreuze kringen. Als die minnaar van wat minder aantrekkelijk zou zijn, kan het voor een persoon met egojaloezie nog de relatie nog acceptabel, zolang maar niemand anders er van weet over de situatie. Hij of zij is echter bang om door anderen als minder of zwak beoordeeld te worden. Dit soort jaloezie wordt altijd getriggerd door de angst om door anderen in een negatief daglicht gezien te worden. De kern van deze vorm van jaloezie is trots. Oppervlakkig valt die eenvoudig te beheersen door afspraken te maken over bijvoorbeeld openbare verschijningen. De echte boodschap is echter te leren om jezelf en je eigen kwetsbaarheid lief te hebben en te accepteren en het cultiveren van een zekere vorm van nederigheid.

Schaarste

Schaarstejaloezie^* komt veel voor onder polyamoristen. Net als egojaloezie, mensen ontkennen vaak dat deze variant iets met jaloezie te maken heeft maar de effecten en het bijbehorend gedrag zijn vaak niet te onderscheiden van andere vormen van jaloezie. Het probleem is niet om een ​​partner te delen maar bang zijn dat anderen dat op hun beurt niet gaan doen met jou en dat je vervolgens aan het kortste eind trekt. Dat gevoel uit zich soms in claimend gedrag of in de wens om altijd alles samen te willen doen en moeite te hebben met aparte activiteiten. Schaarstejaloezie wordt getriggerd wanneer de jaloerse persoon voelt dat hij of zij wordt buitengesloten van het plezier of niet evenveel tijd en aandacht krijgt. Dit soort jaloezie kan vooral heel intens zijn als een nieuwe en opwindende geliefde in het leven van je partner is gekomen, de beroemde of beruchte NRE, new relationship energy. Op zo’n moment kan het gevoel van verwaarlozing heel sterk zijn. Gelukkig is NRE weliswaar soms heel bedwelmend maar altijd tijdelijk. Een partner kan zich wel even mee laten slepen maar komt uiteindelijk altijd weer bij zinnen. Een lange-termijn partner heeft een geschiedenis van betrokkenheid en loyaliteit die geen nieuwkomer kan evenaren. Het vraagt enige kracht en de bereidheid om de controle over te geven maar dat is wat op zo’n moment even nodig. Soms kan het helpen om af te spreken afspraken andere geliefden op hetzelfde moment te plannen en op andere momenten quality time met elkaar te hebben.

Gebrek aan openheid

Het bovenstaande is een (slechts licht bewerkte) vertaling uit het boek van Anapol. Zelf vind ik deze analyse erg verhelderend, alhoewel ik me niet bewust van voorbeelden van egojaloezie in mijn omgeving. Ik meen echter een zesde emotie te missen in het rijtje die je misschien ook als jaloezie kun betitelen: communicatiejaloezie. Communicatiejaloezie ontstaat wanneer één van beide partners een gebrek aan communicatie en openheid bij de ander ervaart, vooral wanneer er een (mogelijke) nieuwe partner in het spel komt. Je kunt je buitengesloten voelen en/of van de ander onoprecht vinden. In tegenstelling tot de bovenstaande vormen van jaloezie gaat het niet om de komst van de nieuwe partner zelf maar over de manier waarop daarover gecommuniceerd wordt. Niet iedereen vindt daarom dat je communicatiejaloezie als ‘jaloezie’ moet betitelen. Echter, als je bij je partner deze emotie ervaart kan het wel degelijk hetzelfde aanvoelen als andere vormen van jaloezie.

Hoe ontstaat communicatiejaloezie? De ‘zender’ kan inderdaad wat te verbergen hebben. Binnen de context van polyamorie is dat natuurlijk niet acceptabel. Zonder openheid en eerlijk is polyamorie onmogelijk. Kaarten op tafel en vertrouwen herstellen is de enige remedie. Een andere mogelijkheid is dat simpelweg de communicatiebehoeften verschillen en dat de ‘zendende’ partner gewoon nog niet doorheeft dat de ‘ontvangende’ partner meer, andere of eerdere informatie. De remedie tegen communicatiejaloezie is eigenlijk heel simpel: brute eerlijkheid. Niets verbergen, alles op tafel leggen, ook die zaken waarvan je als ‘zender’ denkt dat ze ofwel lastig liggen ofwel onbelangrijk zijn. Luister naar de ‘ontvanger’ welk soort informatie die belangrijk en welke minder. Het is niet altijd eenvoudig om een klimaat te creëren waarin brute eerlijkheid kan gedijen. De ‘zender’ moet zich volledig bloot durven geven en de ‘ontvanger’ moet de mogelijk pijnlijke informatie respectvol kunnen ontvangen en niet onmiddellijk in de veroordeling of verdediging schieten. Met liefde en oefening kan het echter prima lukken.

Projectie

Het bovenstaande is natuurlijk een vrij theoretisch. De gesuggereerde remedies lijken plausibel maar lukken niet vanzelf en vormen meer een proces dan kant en klare oplossingen. Wat ik zelf echter ervaren heb is dat het pure inzicht dat er meerdere vormen van jaloezie zijn in zichzelf al erg kan helpen. We hebben allemaal onze eigen sterktes, zwaktes, karaktertrekken. We zijn daarom allemaal ons eigen ‘jaloezieprofiel’. Meer of minder jaloezie maar ook in verschil voor wélke vorm je gevoelig bent. Wanneer je bij een partner jaloezie meent te bespeuren is een eerste reactie al gauw om jouw eigen vorm te projecteren op die de ander. Wanneer je dan gaat proberen die jaloezie te bestrijden met de middelen die voor jóu zouden werken kan het effect makkelijk averechts zijn. Bijvoorbeeld, als je jezelf gevoelig ben voor angstjaloezie en je partner voor communicatiejaloezie, dan zou je neigen kunnen zijn om uit goede bedoelingen informatie te verzachten terwijl je partner juist op brute eerlijkheid zit te wachten. Ook het verwarren van ego- en concurrentiejaloezie kan helemaal verkeerd uitpakken.

Het gesprek aangaan en elkaar willen begrijpen is in alle gevallen de eerste stap op het pad om tot elkaar te komen.

Voetnoot
^* Anapol gebruikt het begrip ‘exclusion jealousy’ dat ik hier vertaald heb in ‘schaarstejaloezie’ dat de lading beter lijkt de dekken dan zoiets als ‘uitsluitingsjaloezie’.